Στις 30 Ιανουαρίου κάθε χρόνου, εκκλησία και πολιτεία, αλλά και ο όπου γης Ελληνισμός, τιμούμε σεβαστικά τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών. Των μεγάλων αυτών μορφών της θεολογίας που δικαίως καθιερώθηκαν ως οι προστάτες των ελληνικών γραμμάτων και της παιδείας. Το εντυπωσιακό σε έκταση και ποιότητα έργο τους συνέδεσε αρμονικά την κλασική ελληνική σοφία, με τη χριστιανική πίστη και παράδοση.

Οι τρεις επιφανείς πατέρες της Εκκλησίας μας αποτελούν άριστα πρότυπα αρετής και ζωής και η διδασκαλία τους παραμένει διαχρονική και επίκαιρη. Ο Ιωάννης Χρυσόστομος, ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, με όπλο τους την ακένωτη αγάπη τους για τα παιδιά, υπηρέτησαν με τον λόγο και το έργο τους το πολύτιμο αγαθό της παιδείας, δίνοντας ένα απαράμιλλο παράδειγμα της άρρηκτης σύζευξης ανάμεσα στην υψηλή πνευματική καλλιέργεια και την ακούραστη κοινωνική δράση. Η ζωή τους ήταν γεμάτη από σκληρούς πνευματικούς αλλά και κοινωνικούς αγώνες. Με την ηγετική τους φυσιογνωμία, που πολλές φορές τους έφερε σε πορεία σύγκρουσης με τα τότε πανίσχυρα κοσμικά κατεστημένα, σφραγίζουν την εποχή τους. Η διαχρονική όμως σημασία και η επιβίωση της μνήμης τους οφείλεται στην οικουμενικότητα και τη διαχρονικότητα της διδασκαλίας τους.

Ο 4ος αιώνας που έζησαν υπήρξε μια μεταβατική εποχή. Ο αρχαίος κόσμος των ειδώλων σταδιακά υποχωρεί για να δώσει τη θέση του στον χριστιανικό κόσμο. Ο διορατικός αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος συνειδητοποιεί ότι μόνο στον διωκόμενο Χριστιανισμό είναι δυνατό να στηριχθεί η ανανέωση του παρακμάζοντος ρωμαϊκού κράτους, γι’ αυτό και συνθηκολογεί, εκδίδοντας το γνωστό Διάταγμα των Μεδιολάνων με το οποίο καθιερώνεται η ανεξιθρησκεία, παύουν οι διωγμοί και ειρηνεύει η ταραγμένη αυτοκρατορία.

Τότε αρχίζουν να προσέρχονται αθρόα στον Χριστιανισμό νέοι πιστοί, πολλοί από αυτούς για λόγους σκοπιμότητας και συμφέροντος και όχι λόγω πραγματικής πίστης. Κουβαλούν μαζί τους τις παλιές ειδωλολατρικές δοξασίες τις οποίες επιχειρούν να παντρέψουν με τη νέα θρησκεία δημιουργώντας έτσι πολλά θεολογικά προβλήματα και επικίνδυνες εντάσεις. Η Εκκλησία κλυδωνίζεται και διασπάται σε ομάδες και αιρέσεις. Από την άλλη, φανατισμένοι Χριστιανοί υποτιμούν τη γνώση, την έρευνα, την αξία των ελληνικών γραμμάτων και της φιλοσοφίας.

Ενώπιον της ιδεολογικής και θεολογικής αυτής σύγχυσης ορθώνουν το πνευματικό τους ανάστημα οι τρεις μεγάλοι αυτοί άνδρες. Βασίλειος, Γρηγόριος και Ιωάννης γίνονται οδηγοί λαών, και όπως ψάλλει θριαμβευτικώς η Εκκλησία μας: «Ακτίνες εκ τρισηλίου αυγής, των εσκοτισμένων η ανάβλεψις, τα μεγάλα προπύργια, οι στύλοι της ευσεβείας, ο των πιστών εδρασμός, των αιρετιζόντων η κατάπτωσις».

Οι Τρείς Ιεράρχες αγωνίστηκαν με υψηλό ήθος ελευθέρων ανθρώπων και γνήσιων κοινωνικών μεταρρυθμιστών, κατά της αλλοίωσης των δογμάτων, κατά της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, κατά των αυθαιρεσιών της κοσμικής εξουσίας. Οφείλω επίσης να υπογραμμίσω την καθοριστική τους συμβολή στην εξέλιξη του χριστιανικού ανθρωπισμού μέσα από την υιοθέτηση των βιώσιμων και εξελίξιμων στοιχείων της ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας.

Παλαιότερα, αγαπητοί μου, τις αίθουσες διδασκαλίας κοσμούσε η ιερά εικόνα των Τριών Ιεραρχών σε μια διαρκή υπόμνηση του ήθους και της διδασκαλίας τους. Διερωτώμαι εάν εξακολουθούν σήμερα οι μεγάλοι Ιεράρχες να βρίσκουν φιλόξενη στέγη όχι τόσο στα σχολεία μας, αλλά ιδιαίτερα στη συνείδηση των διδασκόντων και διδασκομένων. Γιατί το ήθος και τα ιδανικά της παιδείας των Τριών Ιεραρχών συνεχίζουν να προπορεύονται της δικής μας εποχής.

Οι πνευματικές επιδόσεις των κοινωνιών και των λαών είναι έργο των ολίγων και εκλεκτών. Στα χέρια τους εναποτίθεται το ευαίσθητο και ωραίο έργο της αγωγής και της διαμόρφωσης χαρακτήρων και προσωπικοτήτων. Ας μη λησμονούμε ότι οι μεγάλοι Πατέρες έθεσαν ως ύψιστο στόχο την ψυχική του ανθρώπου μόρφωση, το «επιμελείσθε ψυχής, πράγματος αθανάτου». Οι λίγοι αυτοί και εκλεκτοί, καθίστανται φορείς της πνευματικής αίγλης και δημιουργίας. Και γνωρίζουμε ακόμη ότι καμιά κοινωνία δεν ευσταθεί εάν δεν υποβαστάζεται και δεν θωρακίζεται πνευματικώς.

Μιας τέτοιας κοινωνίας μέλη θέλουμε και τους εκπαιδευτικούς μας. Οι οποίοι καλούνται διαρκώς να αποδεικνύουν ότι όλες οι μεγάλες εκείνες αξίες που συγκροτούν την ιδιοτυπία του ευρωπαϊκού πολιτισμού και εξακολουθούν να διατηρούν την αίγλη και ισχύ του στη σημερινή εποχή της μεγάλης διασταύρωσης των πολιτισμών και κοσμοθεωριών, στην εποχή των καθολικών αμφισβητήσεων, είναι βαθύτατα εμποτισμένες από τη διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών. Μια διδασκαλία η οποία δημιουργικά γονιμοποίησε τα σπέρματα της ελληνικής σοφίας και προσφοράς. Αυτό το πνεύμα καλούμαστε ως οικουμενικός Ελληνισμός να προσκομίσουμε στον σύγχρονο οραματισμό για την ανασυγκρότηση της Ενωμένης Ευρώπης. Μιας Ευρώπης που συγκλονίζεται από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης που όπως επανειλημμένως επισημαίνω είναι πρωτίστως κρίση θεσμών, αξιών και ιδανικών.

Κι εσείς παιδιά μας που αποτελείτε το ελπιδοφόρο μέλλον της πατρίδας μας και κάθε κοινωνίας. Είστε κληρονόμοι μιας πλούσιας σε ηθικές αξίες κληρονομιάς. Μην τις εγκαταλείψετε γιατί είναι πηγή ζωής και ελπίδας. Πέρα από αυτές αμείλικτα καραδοκεί το ψυχικό κενό και το πνευματικό σκότος που αποτελεί τη μεγαλύτερη τραγωδία για τον σύγχρονο άνθρωπο.

Οι Τρεις Ιεράρχες έδειξαν, τόσο με τα κείμενα και τους λόγους τους, όσο κυρίως με τη ζωή τους πώς πρέπει να ζούμε όλοι εμείς οι χριστιανοί, αν πραγματικά θέλουμε να αποκαλούμαστε άξια τέκνα του Θεού. Μας δίδαξαν τα στοιχεία που πρέπει να διακρίνουν τη ζωή κάθε ανθρώπου έτσι ώστε ορθά και δίκαια αυτός να χαρακτηρίζεται «άνθρωπος». Αποτελούν ύψιστο πρότυπο μαθητή καθώς όλα τους τα κείμενα, όλοι τους οι λόγοι φανερώνουν προσωπικότητες όχι μόνο ενάρετες και αγαθές, αλλά και σφυρηλατημένες στο αμόνι της αέναης γνώσης και της παιδείας.

Πέρα από κορυφαίο πρότυπο μαθητή όμως, οι Τρεις Ιεράρχες αποτελούν αξεπέραστο πρότυπο διδασκάλου γιατί δεν περιορίστηκαν στη στείρα απόκτηση γνώσεων, δε σπούδασαν για να εξυπηρετήσουν το προσωπικό τους «εγώ» και συμφέρον αλλά για να μοιραστούν τα αγαθά της γνώσης με όλους εμάς που, αν και ξέρουμε πάρα πολλά, στην πραγματικότητα δε γνωρίζουμε παρά μονάχα ελάχιστα. Ο Τρεις Ιεράρχες αγωνίστηκαν για να αποκτήσουν γνώσεις και να τις μεταλαμπαδεύσουν στις επόμενες γενεές, χωρίς να εκλιπαρούν για ανταλλάγματα παρά μόνο με ένα στόχο. Να ενσταλάξουν τη φιλανθρωπία, την ευσπλαχνία και την αγάπη στις καρδιές των συνανθρώπων τους, την αγάπη για το αληθινό και το φωτεινό.

Γαλουχημένοι με τα βαθύτερα νοήματα της θρησκείας και άριστοι γνώστες της αρχαίας ελληνικής σοφίας, συνδυάζουν τις γνώσεις τους αυτές και προσφέρουν τις πρώτες, ακλόνητες βάσεις για τη διαμόρφωση του ιδανικού της ελληνοχριστιανικής παιδείας και του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού.

Σε μία εποχή που οι νέοι μας αναζητούν τον δρόμο τους σε μια περίπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα, οι βασικές αρχές ζωής και δράσης των Τριών Ιεραρχών μπορούν να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν με πίστη και σθένος τις όποιες δυσκολίες. Και να τους γεμίσουν με την αισιοδοξία του ανθρώπου που διαθέτει ανοικτούς πνευματικούς ορίζοντες, ευγένεια ψυχής και κοινωνική ευθύνη.

Με το ασήκωτο βάρος της παρακαταθήκης των Τριών Ιεραρχών η σημερινή εποχή απαιτεί απ’ όλους μας να ενώσουμε δυνάμεις και προσπάθειες για να υλοποιήσουμε το όραμά μας για μια ποιοτικότερη, σύγχρονη ελληνική παιδεία. Μια παιδεία που θα συνάδει με τα ευρωπαϊκά δεδομένα και τις ανάγκες των παιδιών και των νέων μας και θα αποκτά δυναμικό και πρωτοποριακό χαρακτήρα, ώστε να αναδείξουμε τα καλύτερα στοιχεία του εαυτού μας και του πολιτισμού μας. Σ’ αυτή την κατεύθυνση και με γνώμονα τον διάλογο και τη συνεννόηση με όλες τις πλευρές εργαζόμαστε ακατάπαυστα με όλες μας τις δυνάμεις. Διότι είναι χρέος μας να επενδύσουμε στους νέους, να επενδύσουμε στην παιδεία, να επενδύσουμε στο μέλλον της πατρίδας μας.

Τους Τρεις Ιεράρχες λοιπόν, όλοι εμείς, γονείς, μαθητές και εκπαιδευτικοί, καλούμαστε να θέσουμε ως πρότυπα ζωής. Και το δικό τους έργο να συνεχίσουμε και να λαμπρύνουμε. Και είναι βέβαιο πως, αν πραγματικά έχουμε ως στόχο και οδηγό μας τις δικές τους αρχές, όποιο μονοπάτι και να διαλέξουμε, θα βρεθούμε εκεί που αξίζει να βρίσκονται όσοι την ψυχή τους φωτίζει το φως της αλήθειας και το όραμα μιας παγκόσμιας κοινωνίας αγάπης.

Χρόνια πολλά κι ευλογημένα σε όλους.